Ochrona powietrza - przepisy UE - dyrektywa CAFE

Podstawowym aktem prawnym, który w bezpośredni sposób wpływa na sposób realizacji ochrony powietrza w krajach Wspólnoty Europejskiej jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 roku w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (Dz. Urz. UE L 152 z 11.06.2008, str.1) – popularnie określana jako Dyrektywa CAFE oraz Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/107/WE z dnia 15 grudnia 2004 r. w sprawie arsenu, kadmu, niklu, rtęci i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu (Dz. Urz. UE L 23 z 26.01.2005, str.3). Ponadto istotne znaczenie mają 3 Decyzje (Decyzje UE nie wymagają transpozycji do przepisów prawa krajowego, ogłaszane są w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej i wchodzą w życie w terminie przez nie wskazanym lub dwudziestego dnia od ogłoszenia): Decyzja Wykonawcza Komisji Wspólnot Europejskich z dnia 12 grudnia 2011 r. ustanawiająca zasady stosowania dyrektyw 2004/107/WE i 2008/50/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do systemu wzajemnej wymiany informacji oraz sprawozdań dotyczących jakości otaczającego powietrza; Decyzja Rady Unii Europejskiej z dnia 27 stycznia 1997 r. ustanawiająca system wzajemnej wymiany informacji i danych pochodzących z sieci i poszczególnych stacji dokonujących pomiarów zanieczyszczeń otaczającego powietrza w Państwach Członkowskich; Decyzja Komisji Wspólnot Europejskich z dnia 20 lutego 2004 r. ustanawiająca zasady składania informacji na temat planów i programów wymaganych na mocy Dyrektywy Rady 96/62/WE.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dn. 21.05.2008r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy, zwana Dyrektywą CAFE (Clean Air for Europe), jednoznacznie określa działania państw członkowskich UE w zakresie ochrony powietrza , tak aby „unikać, zapobiegać lub ograniczać szkodliwe oddziaływanie na zdrowie ludzi i środowiska jako całość”.

Dyrektywa CAFE wprowadziła kilka zasadniczych działań, do których zobowiązane są wszystkie państwa członkowskie Wspólnoty, ale zakłada także jak najwcześniejsze angażowanie krajów kandydujących do UE. Przede wszystkich wprowadzono podział Wspólnoty na strefy zagrożenia wg zagęszczenia ludności, a także znormalizowane metody pomiaru poziomu zanieczyszczeń i gromadzenia danych. Narzędziem gwarantującym przestrzeganie postanowień zawartych w Dyrektywie CAFE ma być wprowadzony system kar opracowany przez każde państwo członkowskie.

Szczegółowe wytyczne co do prowadzenia pomiarów, dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń zostały przedstawione w załącznikach Dyrektywy. Główne elementy ochrony powietrza, jakie znalazły się w Dyrektywie CAFE dotyczą przede wszystkim zagrożenia związanego z pyłem zwieszonym w atmosferze i narażeniem populacji ludzkiej, stąd też skupiono uwagę na dostosowaniu i poszerzenie wymogów i zapisów umożliwiających wdrożenie monitoringu PM2,5. Dyrektywa CAFE nie obejmuje zagadnień dyrektywy 2004/107/WE w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu.

Główne cele Dyrektywy CAFE:

W procesie legislacyjnym w tekście Dyrektywy zostały uwzględnione nowe terminy, które w sposób szczegółowy dotyczą oceny jakości powietrza:

„wartość dopuszczalna”oznacza poziom substancji w powietrzu ustalony na podstawie wiedzy naukowej, w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie lub środowisko jako całość, który powinien być osiągnięty w określonym terminie i po tym terminie nie powinien być przekraczany;

„poziom krytyczny” oznacza poziom substancji w powietrzu ustalony na podstawie wiedzy naukowej, po przekroczeniu którego mogą wystąpić bezpośrednie niepożądane skutki w odniesieniu do niektórych receptorów, takich jak drzewa, inne rośliny lub ekosystemy naturalne, jednak nie w odniesieniu do człowieka;

„margines tolerancji” oznacza procentowo określoną część wartości dopuszczalnej, o którą wartość ta może zostać przekroczona, zgodnie z warunkami ustanowionymi w niniejszej dyrektywie;

„plany ochrony powietrza” oznacza plany, które wyznaczają środki w celu osiągnięcia wartości dopuszczalnych lub wartości docelowych; „wartość docelowa” oznacza poziom substancji w powietrzu ustalony w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie lub środowisko jako całość, który ma być osiągnięty tam gdzie to możliwe w określonym czasie;

„próg alarmowy” oznacza poziom substancji w powietrzu, powyżej którego istnieje zagrożenie dla zdrowia całej ludności, wynikające z krótkotrwałego narażenia na działanie zanieczyszczeń i w przypadku którego państwa członkowskie podejmują natychmiastowe działania;

„próg informowania” oznacza poziom substancji w powietrzu, powyżej którego istnieje zagrożenie dla zdrowia ludzkiego wynikające z krótkotrwałego narażenia na działanie zanieczyszczeń szczególnie wrażliwych grup ludności i w przypadku którego niezbędna jest natychmiastowa i właściwa informacja;

„górny próg oszacowania” oznacza poziom substancji w powietrzu, poniżej którego do oceny jakości powietrza może być stosowana kombinacja pomiarów stałych i technik modelowania lub pomiarów wskaźnikowych;

„dolny próg oszacowania” oznacza poziom substancji w powietrzu, poniżej którego do oceny jakości powietrza wystarczające jest stosowanie technik modelowania lub obiektywnego szacowania;

„cel długoterminowy” oznacza poziom substancji w powietrzu, który należy osiągnąć w dłuższej perspektywie — z wyjątkiem przypadków, gdy nie jest to możliwe w drodze zastosowania proporcjonalnych środków — w celu zapewnienia skutecznej ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska;

„wskaźnik średniego narażenia” oznacza średni poziom substancji w powietrzu określony na podstawie pomiarów przeprowadzonych w obszarach tła miejskiego na całym terytorium państwa członkowskiego, odzwierciedlający narażenie ludności na działanie zanieczyszczeń. Wykorzystywany jest do obliczania krajowego celu redukcji narażenia oraz pułapu stężenia ekspozycji;

„pułap stężenia ekspozycji” oznacza poziom określony na podstawie wskaźnika średniego narażenia w celu ograniczenia szkodliwych skutków dla zdrowia ludzkiego, który ma zostać osiągnięty przez dany okres;

„krajowy cel redukcji narażenia” oznacza procentowe ograniczenie wskaźnika średniego narażenia ludności państwa członkowskiego ustalone dla roku odniesienia w celu ograniczenia szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie, który należy osiągnąć w miarę możliwości w określonym terminie.

Warto zwrócić uwagę na różnice w podejściu do wyznaczania niektórych wskaźników oraz w osiąganiu poszczególnych celów definiowanych przez Dyrektywę. Wartość dopuszczalna jest standardem jakości powietrza, wobec tego musi być dotrzymana w strefach, jest wyliczana jako średnia arytmetyczna z wszystkich pomiarów wykonanych w ciągu roku. Wskaźnik średniego narażenia, który również jest standardem jakości powietrza, jest wyliczany jedynie dla stacji tła miejskiego aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców i jest to średnia krocząca wyliczana dla 3 kolejnych lat.

Dostosowanie regulacji krajowych do postanowień Dyrektywy CAFE nastąpiło poprzez zmianę ustawy Prawo ochrony środowiska oraz stworzenie upoważnień ustawowych do wydania aktów wykonawczych w zakresie: